Photo: Bhaskar Banerji
Poglavlje 3ČAROBNA MEMBRANA
Sada kada smo proučili mehanizme nastanka proteina, raskrinkali
ideju da je jezgra mozak staničnog djelovanja i
prepoznali ključnu ulogu okoliša u djelovanju stanice na
tragu smo nečeg pozitivnog - nečega što vašem životu može dati
smisao i poučiti vas kako da ga promijenite.
U ovom poglavlju predstavljam svog kandidata za pravi mozak
stanice koji upravlja staničnim životom - membranu. Mislim
da ćete ju, upoznavši se s načinom funkcioniranja njezine kemijske
i fizičke strukture, i vi početi zvati čarobna membrana. Ili,
kao alternativu, uzimajući u obzir činjenicu da jedan dio riječi
membrana zvuči jednako kao riječ »mozak/brain« (igra riječi na
engleskom, membrane i brain; op. prev.), ja je na svojim predavanjima
nazivam čarobna mem-Brain. A kada svoje razumijevanje
čarobne membrane udružite s razumijevanjem uzbudljivog
svijeta kvantne fizike koji ću predstaviti u sljedećem poglavlju,
razumjet ćete i kako su 1953. godine tabloidi bili u krivu. Prava
tajna života ne nalazi se u slavnoj dvostrukoj spirali. Prava tajna
života nalazi se u razumijevanju elegantno jednostavnih bioloških
mehanizama čarobne membrane - mehanizama pomoću kojih
vaše tijelo signale iz okoliša pretvara u ponašanje.
Kada sam šezdesetih godina prošlog stoljeća počeo proučavati
staničnu biologiju zamisao da je membrana mozak stanice
smatrala bi se smiješnom. I moram priznati da je membrana u
to vrijeme izgledala kao doista slab kandidat za članstvo u Mensi.
Činilo se da je membrana samo jednostavna, polupropusna,
troslojna koža koja drži sadržaj citoplazme na okupu. Zamislite
celofan s rupicama.
Jedan od razloga zbog kojih su znanstvenici pogrešno procijenili
membranu je taj da je ona izuzetno tanka. Membrane su
debele svega sedam milijuntina milimetra. U stvari, toliko su tanke
da ih je moguće vidjeti samo elektronskim mikroskopom, a
on je konstruiran tek nakon Drugog svjetskog rata. Dakle, sve do
pedesetih godina prošlog stoljeća biolozi nisu mogli čak ni potvrditi
da stanične membrane postoje. Do tada su mnogi biolozi
smatrali da se citoplazma drži na okupu jer je po čvrstoći slična
želatini. Uz pomoć mikroskopa biolozi su otkrili da sve žive stanice
imaju membranu i da stanične membrane dijele istu osnovnu,
troslojnu strukturu. Pa ipak, jednostavnost te strukture u opreci
je s njezinom funkcionalnom složenošću.
U vidu zapanjujuće sposobnosti stanične membrane stanični
su biolozi stekli proučavajući najprimitivnije organizme na ovom
planetu, prokariote. Prokarioti, koji uključuju bakterije i druge
mikroorganizme, sastoje se samo od stanične membrane koja
obavija kapljicu juhaste citoplazme. Iako prokarioti predstavljaju
život u njegovu najprimitivnijem obliku, i oni imaju svoju svrhu.
Bakterija ne skakuće amo-tamo u svom svijetu poput kuglice u
fliperu. Bakterija obavlja osnovne fiziološke životne procese kao
i složenije stanice. Bakterija jede, probavlja, diše, izlučuje otpadne
tvari te čak pokazuje »neurološko« procesiranje. Bakterije mogu
osjetiti gdje je hrana i kretati se prema tom mjestu. Slično tome,
mogu prepoznati otrovne tvari i predatore te namjerno upotrijebiti
manevre za bijeg ne bi li spasile život. Drugim riječima,
prokarioti pokazuju inteligenciju!
Dakle, koja struktura u prokariotskoj stanici daje »inteligenciju«?
U prokariotskoj citoplazmi ne mogu se pronaći organeli
koje pronalazimo u naprednijim, eukariotskim stanicama kao što
su jezgra i mitohondriji. Jedina organizirana stanična struktura
koja se može smatrati kandidatom za prokariotski mozak je stanična
membrana.
